Ειλητάριο. Θεία Λειτουργία Μεγάλου Βασιλείου, 12ος αι. Σινά, Μονή της Αγίας Αικατερίνης
Στο Βυζάντιο συναντούμε δύο τύπους βιβλίων : το ειλητάριο ή ειλητό και τον κώδικα.
Το ειλητάριο ήταν γνωστό από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους, οι οποίοι το κατασκεύαζαν από πάπυρο και το ονόμαζαν κύλινδρο. Το ειλητάριο στη Βυζαντινή εποχή ήταν από ορθογώνιο κομμάτι παπύρου, περγαμηνής ή χαρτιού το οποίο τυλιγόταν γύρω από έναν άξονα σε κάθετη ή σπανιότερα σε οριζόντια διεύθυνση. Ο αναγνώστης όταν διάβαζε το κείμενο ξετύλιγε λίγο λίγο με το αριστερό χέρι και το ξανατύλιγε με το δεξί. Από τα ρήματα ειλείν και ανελίσσειν που δηλώνουν ακριβώς αυτή την κίνηση, ο τύπος αυτός του βιβλίου ονομάστηκε ειλητάριο ή ειλητό.
Στα ειλητάρια οι Βυζαντινοί έγραφαν σύντομα κείμενα, όπως λειτουργίες των Πατέρων αλλά κυρίως διοικητικά έγγραφα και γράμματα. Για να εξασφαλιστεί το απόρρητο της αλληλογραφίας έκλειναν το ειλητό με βουλοκέρι που έφερνε τη σφραγίδα του αποστολέα.
Τα αυτοκρατορικά έγγραφα τα έκλειναν με χρυσή σφραγίδα και ονομάζονταν χρυσόβουλα. Το χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1301 μ.Χ) που φυλάσσεται στο Βυζαντινό Μουσείο, περιέχει προνόμια που έδωσε ο αυτοκράτορας στην Μονεμβασιά. Χρυσόβουλα επίσης υπάρχουν στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους, της Μονής της Πάτμου και του Βατικανού.
Tο ειλητάριο δεν ήταν κατάλληλο για τη συγγραφή μεγάλων και πολλών κειμένων γι αυτό το λόγο από τον 3ο αι. μ. Χ. και έπειτα οι Βυζαντινοί κατασκεύασαν ένα δεύτερο τύπο βιβλίου, τον κώδικα στον οποίο έγραφαν μεγάλα κυρίως κείμενα, όπως η Βίβλος. Χρησιμοποίησαν το φτερό χήνας από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά. Το 331 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ανέθεσε στον Ευσέβιο Καισαρείας να του προμηθεύσει 50 περγαμηνούς κώδικες που περιείχαν την Αγία Γραφή για τις εκκλησίες της νέας πρωτεύουσας. Πολλές φορές κείμενα παπύρου αντιγράφονταν σε περγαμηνή για να σωθούν από την καταστροφή, αφού ο πάπυρος ήταν και ευπαθής και δύσχρηστος. Ο κώδικας, πρόδρομος του σημερινού τετραδίου, αποτελείται από μεγάλα κομμάτια χαρτιού ή περγαμηνής, διπλωμένα δύο φορές στα δύο. Στο τέλος όλα τα κομμάτια δένονταν σε τόμο.
Οι πολυτελείς κώδικες που προορίζονταν για τον αυτοκράτορα και τους πλούσιους αξιωματούχους ήταν περίτεχνα διακοσμημένες με πολύτιμες πέτρες, χρυσό, μαργαριτάρια και σμάλτο.
Χρυσόβουλο Ανδρόνικου Β' Παλιολόγου, 1301.
Δέσιμο τετραδίων σε τόμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου