τού Βλάση Αγτζίδη*
Η ελληνική ήττα στη Μικρά Ασία είχε πολλαπλές συνέπειες τόσο σε επίπεδο διαμόρφωσης των γεωπολιτικών ισορροπιών στην Εγγύς Ανατολή μετά την καταστροφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο και στην εμπέδωση νέων στερεότυπων και ιδεολογημάτων στην ελληνική κοινωνία.
Όσον αφορά το δεύτερο, καλλιεργήθηκαν από το σύνολο του πολιτικού κόσμου κάποιες ερμηνείες που δικαιολογούσαν την πρωτοφανή καταστροφή και αθώωναν τους υπευθύνους, μεταφέροντας μηχανιστικά τα πολιτικά βάρη είτε στους αντιπάλους τους είτε και κυρίως στη μοίρα, στο κισμέτ.
Τα βασικά ιδεολογήματα που μπορούμε να εντοπίσουμε είναι τα εξής:
– Η Ελλάδα, ως όργανο του δυτικού ιμπεριαλισμού, ευθύνεται για την επίθεση κατά της Τουρκίας.
– Η Ελλάδα κατέλαβε εδάφη της Τουρκίας.
-Το κεμαλικό κίνημα υπήρξε προοδευτικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.
–Ο τουρκικός λαός αντέδρασε στην ελληνική κατοχή του εδάφους του με έναν εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.
-Oι Έλληνες δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν την Ιωνία σε βάθος χρόνου ακόμα και αν είχαν νικήσει τους κεμαλικούς.
-Ο Βενιζέλος προκήρυξε τις εκλογές γνωρίζοντας ότι το «παιχνίδι» ήταν χαμένο
-Η Αριστερά αντέδρασε πλήρως και ολοκληρωτικά στη Μικρασιατική Εκστρατεία
-Οι μοναρχικοί μετά τον Νοέμβρη του 1920 έκαναν ότι ήταν δυνατόν να αντιμετωπίσουν την ελληνοτουρκική σύγκρουση και να προστατέψουν τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας
-Η παράδοση της Ανατολικής Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου τον Οκτώβριο του ‘22 ήταν αναπόφευκτη εξέλιξη.
-Η ελληνική κοινωνία υποδέχτηκε τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής ως «ομοεθνείς αδελφούς εν δυστυχία»
Το συγκεκριμένο σύστημα ερμηνείας αγνοεί πλήρως τα εξής δεδομένα:
– Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ηττήθηκε η φεουδαρχική πολυεθνική μουσουλμανική Οθωμανική Αυτοκρατορία, που βρισκόταν υπό εθνικιστική νεοτουρκική διοίκηση.
– Φυσιολογική εξέλιξη της κατάρρευσης της Αυτοκρατορίας ήταν η αντικατάστασή της από εθνικά κράτη.
– Την περίοδο 1919-1922 δεν υπήρχε τουρκικό κράτος, το οποίο ιδρύθηκε το 1923.
– Η επίσημη τουρκική ιδεολογία δεν θεωρεί το εθνικό τουρκικό κράτος, τη σύγχρονη Τουρκία, ως συνέχεια της πολυεθνικής μουσουλμανικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία την αντιμετωπίζει περισσότερο ως «ρωμαιίικη» παρά ως «τουρκική».
–Το κεμαλικό κίνημα δεν εξέφρασε την ανύπαρκτη τουρκική αστική τάξη, αλλά τα στρατιωτικά στρώματα τα οποία οικειοποιήθηκαν τα εδάφη και τον πλούτο των χριστανικών ομάδων που υπέστησαν τη γενοκτονία.
–Η κυριαρχία των Τούρκων εθνικιστών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το πραξικόπημα του 1908 είχε διαταράξει τις παραδοσιακές ισορροπίες των κοινωνικών και εθνοτικών ομάδων.
– Από τον Οκτώβριο του 1911 η τουρκική κυβέρνηση, που συγκρότησε η εθνικιστική οργάνωση “Ένωση και Πρόοδος”, είχε αποφασίσει σε επίσημο συνέδριο την αφομοίωση ή την εξόντωση των χριστιανών της Αυτοκρατορίας από εξοπλισμένες μουσουλμανικές παρακρατικές ομάδες. Από το 1913 οργάνωσε συστηματικά παρακρατικές ομάδες για τη μελλοντική υλοποίηση των αποφάσεων και διέδοσε στην κοινωνία μια ρατσιστική ιδεολογία απαξίωσης και αποκλεισμού των υπό γενοκτονία πληθυσμών.
– Με αφορμή την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε η συστηματική εξόντωση των χριστιανικών ομάδων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων κ.ά.) με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
– Η αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάϊο του 1919 ήταν συνέχεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αποτέλεσμα της αναπόφευκτης διευθέτησης των μεταπολεμικών γεωπολιτικών ισορροπιών, κατά συνέπεια ο ελληνοτουρκικός πόλεμος δεν προκλήθηκε από την Ελλάδα.
– Οι Έλληνες αποτελούσαν σημαντικές πολυάνθρωπες κοινότητες και όχι απλά μειονότητες σε συγκεκριμένα σημεία του οθωμανικού εδάφους, όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη με την Ανατολική Θράκη και ο Πόντος στον μικρασιατικό βορρά.
-Με τη Συνθήκη των Σεβρών αποδόθηκε στους Έλληνες το 6% περίπου των οθωμανικών εδαφών, ενώ οι Έλληνες της Ανατολής πλησίαζαν το 20% του συνολικού οθωμανικού πληθυσμού. Το μεγαλύτερο μέρος των οθωμανικών εδαφών αποδόθηκε στους Τούρκους.
– Οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχαν δικές τους αυτόνομες πολιτικές εκφράσεις (Μικρασιατική Άμυνα στην Ιωνία και Εθνοσυνέλευση του Πόντου στον Βορρά), μέσω των οποίων διεκδικούσαν τη χειραφέτηση από την οθωμανική απολυταρχία και το νεοτουρκικό εθνικισμό.
– Μετά το τέλος του πολέμου, με δεδομένο την πραγματοποίηση γενοκτονίας την περίοδο 1914-1918, δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να νιώσουν ασφαλείς οι Έλληνες της καθ’ ημάς Ανατολής σ’ ένα τουρκικό εθνικό κράτος ως μειονότητες.
– Η Ελλάδα, ως ελεύθερο κράτος των Ελλήνων, δεν μπορούσε να αδιαφορεί για την πολιτική μοίρα των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων της Ανατολής, τη στιγμή που ο γεωπολιτικός χάρτης βρισκόταν υπό διαμόρφωση.
-Η Ιωνία μαζί με τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου συγκροτούσε αυτόνομο οικονομικό σύστημα, απολύτως βιώσιμο, πολύ περισσότερο από τις Νέες Χώρες που ενσωματώθηκαν με τους Βαλκανικούς Πολέμους και είχαν ελάχιστο γεωγραφικό βάθος.
-Οι μετανοεμβριανοί μοναρχικοί κυβερνήτες οδήγησαν με τη ρεβανσιστική τους πολιτική κατά των βενιζελικών και την αμφιθυμία μεταξύ εγκατάλειψης της Μικράς Ασίας και της νίκης, στην αποδυνάμωση του στρατού.
-Οι κεμαλικές δυνάμεις δεν ήταν ούτε πολυαριθμότερες, ούτε καλύτερα εξοπλισμένες των Ελλήνων. Για το ζήτημα αυτό ο Douglaς Dakin γράφει: …Ακόμα και σήμερα δεν έχει σιγάσει η διαμάχη γύρω από το ζήτημα γιατί οι ελληνικές δυνάμεις που υπερτερούσαν αριθμητικά και δεν ήταν πολύ χειρότερα εξοπλισμένες από τα στρατεύματα του Κεμάλ, οδηγήθηκαν σ’ αυτή την καταστρoφική ήττα.»
-Η παράδοση την Ανατολικής Θράκης, της Ίμβρου και της Τενέδου στους κεμαλικούς από το Βενιζέλο δεν είναι εύκολα εξηγήσιμη πράξη, δεδομένου ότι ούτε τα κεμαλικά στρατεύματα μπορούσαν να διασχίσουν τον Ελλήσποντο και τα Δαρδανέλλια, ούτε η Αντάντ να υποχρεώσει στρατιωτικά την Ελλάδα να αποχωρήσει.
-Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής δεν ήταν ευπρόσδεκτοι στην Ελλάδα. Ούτε από την κοινωνία -η οποία τους αντιμετώπισε ρατσιστικά, τους απαξίωσε κοινωνικά και πραγματοποίησε ακόμα και προγκρόμ εναντίον τους- αλλά ούτε και από το κράτος στο βαθμό που θα έπρεπε.
-Η στάση της Αριστεράς δεν ήταν ενιαία. Αντιπολεμικη φιλοκεμαλική στάση κράτησε μόνο το τμήμα εκείνο της ελληνικής Αριστεράς που συγκροτηθηκε στην Παλαιά Ελλάδα και επηρεάστηκε από την Φεντερασιόν (ΣΕΚΕ-ΚΚΕ). Η Αριστερά τόσο των Μικρασιατών και των Κωσταντινουπολιτών, όσο και των Ποντίων αντιμετώπιζε το εγχείρημα θετικά και θεωρούσε ότι τα εδάφη αυτά θα έπρεπε να απελευθερωθούν.
* Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας
Η ελληνική ήττα στη Μικρά Ασία είχε πολλαπλές συνέπειες τόσο σε επίπεδο διαμόρφωσης των γεωπολιτικών ισορροπιών στην Εγγύς Ανατολή μετά την καταστροφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο και στην εμπέδωση νέων στερεότυπων και ιδεολογημάτων στην ελληνική κοινωνία.
Όσον αφορά το δεύτερο, καλλιεργήθηκαν από το σύνολο του πολιτικού κόσμου κάποιες ερμηνείες που δικαιολογούσαν την πρωτοφανή καταστροφή και αθώωναν τους υπευθύνους, μεταφέροντας μηχανιστικά τα πολιτικά βάρη είτε στους αντιπάλους τους είτε και κυρίως στη μοίρα, στο κισμέτ.
Τα βασικά ιδεολογήματα που μπορούμε να εντοπίσουμε είναι τα εξής:
– Η Ελλάδα, ως όργανο του δυτικού ιμπεριαλισμού, ευθύνεται για την επίθεση κατά της Τουρκίας.
– Η Ελλάδα κατέλαβε εδάφη της Τουρκίας.
-Το κεμαλικό κίνημα υπήρξε προοδευτικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.
–Ο τουρκικός λαός αντέδρασε στην ελληνική κατοχή του εδάφους του με έναν εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.
-Oι Έλληνες δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν την Ιωνία σε βάθος χρόνου ακόμα και αν είχαν νικήσει τους κεμαλικούς.
-Ο Βενιζέλος προκήρυξε τις εκλογές γνωρίζοντας ότι το «παιχνίδι» ήταν χαμένο
-Η Αριστερά αντέδρασε πλήρως και ολοκληρωτικά στη Μικρασιατική Εκστρατεία
-Οι μοναρχικοί μετά τον Νοέμβρη του 1920 έκαναν ότι ήταν δυνατόν να αντιμετωπίσουν την ελληνοτουρκική σύγκρουση και να προστατέψουν τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας
-Η παράδοση της Ανατολικής Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου τον Οκτώβριο του ‘22 ήταν αναπόφευκτη εξέλιξη.
-Η ελληνική κοινωνία υποδέχτηκε τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής ως «ομοεθνείς αδελφούς εν δυστυχία»
Το συγκεκριμένο σύστημα ερμηνείας αγνοεί πλήρως τα εξής δεδομένα:
– Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ηττήθηκε η φεουδαρχική πολυεθνική μουσουλμανική Οθωμανική Αυτοκρατορία, που βρισκόταν υπό εθνικιστική νεοτουρκική διοίκηση.
– Φυσιολογική εξέλιξη της κατάρρευσης της Αυτοκρατορίας ήταν η αντικατάστασή της από εθνικά κράτη.
– Την περίοδο 1919-1922 δεν υπήρχε τουρκικό κράτος, το οποίο ιδρύθηκε το 1923.
– Η επίσημη τουρκική ιδεολογία δεν θεωρεί το εθνικό τουρκικό κράτος, τη σύγχρονη Τουρκία, ως συνέχεια της πολυεθνικής μουσουλμανικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την οποία την αντιμετωπίζει περισσότερο ως «ρωμαιίικη» παρά ως «τουρκική».
–Το κεμαλικό κίνημα δεν εξέφρασε την ανύπαρκτη τουρκική αστική τάξη, αλλά τα στρατιωτικά στρώματα τα οποία οικειοποιήθηκαν τα εδάφη και τον πλούτο των χριστανικών ομάδων που υπέστησαν τη γενοκτονία.
–Η κυριαρχία των Τούρκων εθνικιστών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά το πραξικόπημα του 1908 είχε διαταράξει τις παραδοσιακές ισορροπίες των κοινωνικών και εθνοτικών ομάδων.
– Από τον Οκτώβριο του 1911 η τουρκική κυβέρνηση, που συγκρότησε η εθνικιστική οργάνωση “Ένωση και Πρόοδος”, είχε αποφασίσει σε επίσημο συνέδριο την αφομοίωση ή την εξόντωση των χριστιανών της Αυτοκρατορίας από εξοπλισμένες μουσουλμανικές παρακρατικές ομάδες. Από το 1913 οργάνωσε συστηματικά παρακρατικές ομάδες για τη μελλοντική υλοποίηση των αποφάσεων και διέδοσε στην κοινωνία μια ρατσιστική ιδεολογία απαξίωσης και αποκλεισμού των υπό γενοκτονία πληθυσμών.
– Με αφορμή την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε η συστηματική εξόντωση των χριστιανικών ομάδων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων κ.ά.) με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα.
– Η αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη τον Μάϊο του 1919 ήταν συνέχεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αποτέλεσμα της αναπόφευκτης διευθέτησης των μεταπολεμικών γεωπολιτικών ισορροπιών, κατά συνέπεια ο ελληνοτουρκικός πόλεμος δεν προκλήθηκε από την Ελλάδα.
– Οι Έλληνες αποτελούσαν σημαντικές πολυάνθρωπες κοινότητες και όχι απλά μειονότητες σε συγκεκριμένα σημεία του οθωμανικού εδάφους, όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη με την Ανατολική Θράκη και ο Πόντος στον μικρασιατικό βορρά.
-Με τη Συνθήκη των Σεβρών αποδόθηκε στους Έλληνες το 6% περίπου των οθωμανικών εδαφών, ενώ οι Έλληνες της Ανατολής πλησίαζαν το 20% του συνολικού οθωμανικού πληθυσμού. Το μεγαλύτερο μέρος των οθωμανικών εδαφών αποδόθηκε στους Τούρκους.
– Οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είχαν δικές τους αυτόνομες πολιτικές εκφράσεις (Μικρασιατική Άμυνα στην Ιωνία και Εθνοσυνέλευση του Πόντου στον Βορρά), μέσω των οποίων διεκδικούσαν τη χειραφέτηση από την οθωμανική απολυταρχία και το νεοτουρκικό εθνικισμό.
– Μετά το τέλος του πολέμου, με δεδομένο την πραγματοποίηση γενοκτονίας την περίοδο 1914-1918, δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να νιώσουν ασφαλείς οι Έλληνες της καθ’ ημάς Ανατολής σ’ ένα τουρκικό εθνικό κράτος ως μειονότητες.
– Η Ελλάδα, ως ελεύθερο κράτος των Ελλήνων, δεν μπορούσε να αδιαφορεί για την πολιτική μοίρα των πολυάνθρωπων ελληνικών κοινοτήτων της Ανατολής, τη στιγμή που ο γεωπολιτικός χάρτης βρισκόταν υπό διαμόρφωση.
-Η Ιωνία μαζί με τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου συγκροτούσε αυτόνομο οικονομικό σύστημα, απολύτως βιώσιμο, πολύ περισσότερο από τις Νέες Χώρες που ενσωματώθηκαν με τους Βαλκανικούς Πολέμους και είχαν ελάχιστο γεωγραφικό βάθος.
-Οι μετανοεμβριανοί μοναρχικοί κυβερνήτες οδήγησαν με τη ρεβανσιστική τους πολιτική κατά των βενιζελικών και την αμφιθυμία μεταξύ εγκατάλειψης της Μικράς Ασίας και της νίκης, στην αποδυνάμωση του στρατού.
-Οι κεμαλικές δυνάμεις δεν ήταν ούτε πολυαριθμότερες, ούτε καλύτερα εξοπλισμένες των Ελλήνων. Για το ζήτημα αυτό ο Douglaς Dakin γράφει: …Ακόμα και σήμερα δεν έχει σιγάσει η διαμάχη γύρω από το ζήτημα γιατί οι ελληνικές δυνάμεις που υπερτερούσαν αριθμητικά και δεν ήταν πολύ χειρότερα εξοπλισμένες από τα στρατεύματα του Κεμάλ, οδηγήθηκαν σ’ αυτή την καταστρoφική ήττα.»
-Η παράδοση την Ανατολικής Θράκης, της Ίμβρου και της Τενέδου στους κεμαλικούς από το Βενιζέλο δεν είναι εύκολα εξηγήσιμη πράξη, δεδομένου ότι ούτε τα κεμαλικά στρατεύματα μπορούσαν να διασχίσουν τον Ελλήσποντο και τα Δαρδανέλλια, ούτε η Αντάντ να υποχρεώσει στρατιωτικά την Ελλάδα να αποχωρήσει.
-Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής δεν ήταν ευπρόσδεκτοι στην Ελλάδα. Ούτε από την κοινωνία -η οποία τους αντιμετώπισε ρατσιστικά, τους απαξίωσε κοινωνικά και πραγματοποίησε ακόμα και προγκρόμ εναντίον τους- αλλά ούτε και από το κράτος στο βαθμό που θα έπρεπε.
-Η στάση της Αριστεράς δεν ήταν ενιαία. Αντιπολεμικη φιλοκεμαλική στάση κράτησε μόνο το τμήμα εκείνο της ελληνικής Αριστεράς που συγκροτηθηκε στην Παλαιά Ελλάδα και επηρεάστηκε από την Φεντερασιόν (ΣΕΚΕ-ΚΚΕ). Η Αριστερά τόσο των Μικρασιατών και των Κωσταντινουπολιτών, όσο και των Ποντίων αντιμετώπιζε το εγχείρημα θετικά και θεωρούσε ότι τα εδάφη αυτά θα έπρεπε να απελευθερωθούν.
* Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου