Κοραής & Χριστιανισμός στο Ελληνικό κράτος

Ένα απόσπασμα από το ακυκλοφόρητο ακόμα βιβλίο "Τα ασκητικά της Ενορίας" του ιερομονάχου Σάββα Αγειορίτου, που συνδέεται με όσα παραθέσαμε στην προηγούμενη ανάρτηση σχετικά με το πώς "είδαν" οι δυτικοί την δημιουργία χριστιανικού κράτους που θα προέκυπτε από την Επανάσταση του 1821. Το θέμα παραπέμπει στο διαρκές πρόβλημα του ελληνικού κράτους, που ξεκινά από τους εμφύλιους του 1824, συνεχίζει με την δολοφονία του Καποδίστρια, τον εμφύλιο του 1831-32, την δράση της αντιβασιλείας έναντι του μοναχισμού, την απόσχιση της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την δίκη του Κολοκοτρώνη, την Φιλορθόδοξο Εταιρεία, την προσπάθεια ανάμειξης του Όθωνα στον Κριμαϊκό πόλεμο...

Ἐκεῖνος πού πολέμησε ἔντονα τόν μοναχισμό ἦταν ὁ Κοραῆς.

«Τόν ὀρθόδοξο μοναχισμό», γράφει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, «καί μάλιστα τόν ἡσυχασμό, πολέμησε ἔντονα ὁ φερόμενος ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ Διαφωτισμοῦ Ἀδ. Κοραῆς. Ἀντιθέτως, ὅμως, ὁ Κοραῆς ἦτο θαυμαστής τῆς Ρωσικῆς Ὀρθοδοξίας καί Θεολογίας καί τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔργου τοῦ Μεγάλου Πέτρου καί οὐδέποτε ἐγκατέλειψε τόν θαυμασμό του διά τήν Καλβινικήν μεταφυσικήν ἠθικήν, πού εἶναι ἡ ἠθική ὄψη τοῦ Καλβινικοῦ δόγματος.Ἦταν μάλιστα πράκτωρ καί θαυμαστής τοῦ ὄχι πολύ δημοκρατικοῦ Ναπολέοντος, ὑπέρ τοῦ ὁποίου κάλεσε τούς Ρωμαίους τῆς Αἰγύπτου καί τῆς Ἑλλάδος νά θυμηθοῦν ὅτι εἶναι ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καί νά ἐπαναστατήσουν ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν, γιά νά βοηθήσουν τόν μέλλοντα Αὐτοκράτορα νά κρατήσει τά τεμάχια τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας πού πῆρε καί νά πάρει ἄλλα. 

Αὐτά γράφει στό «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» τοῦ 1801. Ὁ Ναπολέων εἶχε ἡττηθεῖ στήν Αἴγυπτο ἀπό τούς Ἄγγλους καί ζητοῦσε μέσῳ τοῦ Κοραῆ τήν βοήθεια τῶν Ρωμαίων γιά νά γλυτώσουν, ὡς Ἕλληνες, τόν ἀποκλεισμένο στρατό του»¹³⁷.

Ὁ ἡσυχασμός καί ὁ ὀρθόδοξος μοναχισμός μπῆκαν στό στόχαστρο τοῦ Κοραῆ ὁ ὁποῖος «ἦτο πιστόν τέκνον τῆς Μεταφυσικῆς¹³⁸ καί τῶν συνεπειῶν της. Ἦτο ἀφοσιωμένος εἰς μίαν Καλβινιστικήν μορφήν Χριστιανισμοῦ μέ μῖσος διά τήν παπικήν Ἐκκλησίαν. Τελικῶς ὅμως, ἀντί νά γίνει Προτεστάντης, ἔμεινεν Ὀρθόδοξος διά νά δυτικοποιήσει, ὅσον τό δυνατόν περισσότερον, τούς Ὀρθοδόξους κατά τό πρότυπο τῆς Τσαρικῆς Ρωσίας. Μάλιστα οἱ Προτεστάντες Καλβινιστές, μέ τούς ὁποίους συνδεόταν, ἦσαν ἄκρως ἀντίθετοι στόν Διαφωτισμόν, στόν ὁποῖον ἀντέδρασαν μέ καταφυγή στόν ἰδεαλισμόν τῆς Μεταφυσικῆς.

Ἐπίσης ὁ Κοραῆς ἦταν ἀφοσιωμένος στήν χωρίς ἐμπειρική ἐπιβεβαίωση αὐθεντία τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ὁ Κοραῆς ἦταν ἐπηρεασμένος ἀπό τόν γαλλικό Διαφωτισμό, ἀλλά δέν ὑπῆρξε ποτέ ἐκπρόσωπός του»¹³⁹.

Ὁ Κοραῆς, ἀντίθετα μέ τόν Διαφωτισμό, ἀκολουθεῖ τήν Καλβινική χρήση τῆς Μεταφυσικῆς καί ἀντιτίθεται πρός «τό μέρος ἐκεῖνο τοῦ γαλλικοῦ Διαφωτισμοῦ πού ἐπέζησε μέ τήν ἐξέλιξιν τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν (ἐμπειρισμός). Ὁ ἐμπειρισμός εἶναι ἡ ἀνύψωση τῆς ἐμπειρικῆς ἐξακριβώσεως ὡς τό μόνο θεμέλιο ἀκριβοῦς γνώσεως τῆς πραγματικότητος¹⁴⁰. Ἔτσι, ὁ μεταφυσικός καί λογικός στοχασμός περί τῆς πραγματικότητας ἐκθρονίστηκε ἀπό τήν θέση πού εἶχε κατά τόν φραγκικό μεσαίωνα, ὅπου βασίλευε ὡς θεμέλιο τῆς θεολογίας, ἡ ὁποία ἐθεωρεῖτο ἡ κορωνίδα τῶν ἐπιστημῶν»¹⁴¹.

Αὐτή εἶναι καί ἡ θέση τοῦ ἡσυχασμοῦ, τόν ὁποῖον ὁ φερόμενος ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ Ἀδαμάντιος Κοραῆς πολεμεῖ. Στήν πραγματικότητα, «ὁ Κοραῆς εἶναι ὑποστηρικτής τῆς Καλβινικῆς κυρίως καί ἐν μέρει τῆς Ρωσικῆς χρησιμοποιήσεως τῆς Μεταφυσικῆς. Τουναντίον, ὁ ἡσυχασμός τῶν Πατέρων δέν ἐπιτρέπει τόν μεταφυσικό στοχασμό στήν θεολογίαν. Μάλιστα ἐπιμένει στήν ἐμπειρικήν ἐξακρίβωσιν τῶν νοημάτων πού χρησιμεύουν στήν θεολογίαν»¹⁴².

Δυστυχῶς, τό 1827 τό νέο κράτος τῆς Ἑλλάδας ἀνεκήρυξε τόν Ἀδαμάντιο Κοραῆ εἰς ἐθνοπατέρα κατά τήν Γ’ Ἐθνοσυνέλευση καί ἐνέκρινε ὅλα τά ἔργα του ὡς ὠφέλιμα. Ἔτσι, ὁ νεοελληνισμός υἱοθέτησε ἐπισήμως μέ αὐτήν τήν πράξη τήν γραμμή του ὅτι οἱ λεγόμενοι Ρωμαῖοι, ἀλλά στήν πραγματικότητα Ἕλληνες πού ἀπό τόν 2ον αἰῶνα πρό Χριστοῦ ἦσαν ὑπόδουλοι στούς Ρωμαίους τῆς Πρεσβυτέρας καί Νέας Ρώμης (sic) (ἔτσι, τοιουτοτρόπως, ἀκριβῶς ἔτσι) καί μετά στούς Τούρκους, πρέπει νά ἐλευθερωθοῦν ἀπό τήν Ρωμῃοσύνη καί τήν Ὀρθοδοξία τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί νά δυτικοποιηθοῦν κατ’ ἀπομίμησιν τοῦ ἔργου τοῦ Τσάρου Πέτρου τοῦ Μεγάλου. Ἐπηρεασμένος ἀπό τούς καλβινιστές διδασκάλους του σέ Σμύρνη καί Ἄμστερνταμ, πίστευε μέ φανατισμό ὅτι ὁ ἀντιμεταφυσικός ἡσυχασμός πρέπει νά ἐκθρονισθῇ ἀπό τήν καρδιά τοῦ ἔθνους.

Ὁ Ἀδαμάντιος Κοραῆς ἔμεινε ἀφωσιωμένος στήν μεταφυσική φιλοσοφία, θεολογία καί ἠθική μέχρι τοῦ θανάτου του. Διά τοῦτο ἔδειξε ζωηρόν ἐνδιαφέρον γιά τόν μετασχηματισμό τῆς Ρωμῃοσύνης σέ Ἑλληνισμό μέ τήν ἀντικατάσταση τοῦ ἡσυχασμοῦ, πού ἦταν ἡ καρδιά τοῦ ἔθνους, μέ τήν Μεταφυσική καί κοινωνική φιλοσοφία.

Ὁ διωγμός πού ἐπηκολούθησε κατά τοῦ μοναχισμοῦ στό νέο Ἑλληνικό κράτος εἶναι γνωστός σέ ὅλους. Ἐπεκράτησε στούς κυβερνητικούς κύκλους καί στούς συνεργάτας του ἐκκλησιαστικούς ἡγέτες, ἡ ἰδέα ὅτι τά Μοναστήρια πρέπει νά μεταβληθοῦν σέ κέντρα δράσεως γιά κοινωφελεῖς σκοπούς!

Ὁ Νεοελληνισμός τοῦ Κοραῆ καί τοῦ νέου κράτους κήρυξε καί ἔκαμε σκληρόν καί ἀνέντιμον πόλεμο ἐναντίον τῶν ἡσυχαστῶν γερόντων μέ μικρή ὁμάδα ὑποτακτικῶν¹⁴³.

Τό ἐπιστέγασμα τῆς νεοελληνικῆς προδοσίας κατά τῶν ἡσυχαστικῶν θεμελίων τῆς Πατερικῆς Παραδόσεως ἦταν ἡ πρόταση ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στήν Πανορθόδοξη Διάσκεψη τοῦ Ἁγίου Ὄρους (sic) τό 1930 νά ἀντικατασταθῇ ὁ παραδοσιακός μοναχισμός μέ μοναχισμό δυτικοῦ τύπου»¹⁴⁴. 

Ὁ διωγμός τοῦ μοναχισμοῦ εἶχε εὐρύτερες τραγικές συνέπειες. «Μέ τήν ἐκδίωξιν τοῦ ἡσυχασμοῦ τῶν Πατέρων ἀπό τό κέντρον τῆς ζωῆς καί σκέψεως τῆς νεοελληνικῆς Ἐκκλησίας», γράφει ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, ἀντεκατεστάθη, ἡ ἐμπειρική θεολογική μέθοδος τῶν Πατέρων μέ τήν μεταφυσικήν. Ἔτσι ἐξηγεῖται ὁ μεγάλος θαυμασμός τῶν Νεοελλήνων διά τάς θεολογικάς μεθόδους τῶν σχολαστικῶν καί Προτεσταντῶν, καί εἰς ἐποχήν μάλιστα πού ἡ Μεταφυσική των εἶχεν ἤδη ἀρχίσει νά καταρρέῃ εἰς τούς ἐπιστημονικούς κύκλους τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ρωσίας. Μέσα εἰς ἕναν αἰῶνα ἡ ἀντικατάστασις τῆς ἐμπειρικῆς θεολογίας μέ τήν Μεταφυσικήν μετεφέρθη ἀπό τήν Ἑλλάδα εἰς τά Πατριαρχεῖα τῆς Ρωμῃοσύνης»¹⁴⁵.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού σύν Θεῶ θά ἐκδοθεῖ σύντομα

¹³⁷ Πρωτοπρ. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Πρόλογος στό : Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἔργα, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων, Τριάς Α΄, τόμος πρῶτος, Ἐκδόσεις: Π.Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 14.

¹³⁸ Μεταφυσική: [ἀπό τά ἔργα τοῦ Ἀριστοτέλη «Μετά τά φυσικά»] (η) οὐσ. ἡ φιλοσοφία πού μελετᾶ τίς πρῶτες ἀρχές καί αἰτίες τῶν ὄντων | (μτφ.) καθετί τό δυσνόητο καί ἀφηρημένο

¹³⁹ Πρωτοπρ. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Πρόλογος στό : Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἔργα, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων, Τριάς Α΄, τόμος πρῶτος, Ἐκδόσεις: Π.Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.20.

¹⁴⁰ Αὐτό ἀκριβῶς διακηρύσσει καί ὁ Πατερικός ἡσυχασμός (σχόλιο δικό μας).

¹⁴¹ Πρωτοπρ. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Πρόλογος στό : Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἔργα, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων, Τριάς Α΄, τόμος πρῶτος, Ἐκδόσεις: Π.Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 14,15.

¹⁴² Ὅ. π.

¹⁴³ Χριστοδούλου Κ. Παρασκευαΐδη, Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν, «Ὁ Μοναχισμός εἰς τήν Νεωτέραν Ἑλλάδα», Ἀθῆναι 1978.

¹⁴⁴ Πρωτοπρ. Ἰωάννου Ρωμανίδου, Πρόλογος στό : Ρωμαῖοι ἤ Ρωμηοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἔργα, Ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων, Τριάς Α΄, τόμος πρῶτος, Ἐκδόσεις: Π.Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.13-14.

¹⁴⁵ Ὅ. π. σελ. 19.

Πηγή: Κύριος Ιησούς Χριστός - Υπεραγία Θεοτόκος