Του Γιώργου Καισάριου
Μπορεί η Ελλάδα να είναι η πρώτη χώρα του δυτικού κόσμου που αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερχρέωσης, αλλά πιστέψτε με δεν θα είναι η τελευταία.
Πλησιάζουμε στο τέλος ενός κύκλου όπου το χρέος πολλών κρατών είναι πολύ περισσότερο από ό,τι είναι δυνατόν να εξυπηρετηθεί. Είμαστε σε ένα σταυροδρόμι, όπου οι πιστώσεις στο σύστημα είναι περισσότερες από ό,τι μπορεί να εξυπηρετηθούν από το υπάρχον κυκλοφορούν χρήμα.
Να το πούμε και λίγο διαφορετικά, πλησιάζει το τέλος μιας εποχής όπου η ανάπτυξη ήταν συνδεδεμένη με την δυνατότητα αύξηση του χρέους.
Ας υποθέσουμε, για χάρη της κουβέντας, ότι η συνολική κυκλοφορία του χρήματος στην οικονομία Α (υποθετική για το παράδειγμα μας) είναι 100 ευρώ. Ας πούμε τώρα ότι κάποιος εκδίδει μια μεταχρονολογημένη επιταγή 50 ευρώ και ο αποδέκτης αυτής της επιταγής πάει στην τράπεζα να την προεισπράξει. Η τράπεζα του δίνει λοιπόν 40 ευρώ και το χρήμα αυτό το κάνει κατάθεση στην τράπεζα. Τώρα το συνολικό χρήμα στην κυκλοφορία είναι 140 ευρώ.
Μπορεί η Ελλάδα να είναι η πρώτη χώρα του δυτικού κόσμου που αντιμετωπίζει πρόβλημα υπερχρέωσης, αλλά πιστέψτε με δεν θα είναι η τελευταία.
Πλησιάζουμε στο τέλος ενός κύκλου όπου το χρέος πολλών κρατών είναι πολύ περισσότερο από ό,τι είναι δυνατόν να εξυπηρετηθεί. Είμαστε σε ένα σταυροδρόμι, όπου οι πιστώσεις στο σύστημα είναι περισσότερες από ό,τι μπορεί να εξυπηρετηθούν από το υπάρχον κυκλοφορούν χρήμα.
Να το πούμε και λίγο διαφορετικά, πλησιάζει το τέλος μιας εποχής όπου η ανάπτυξη ήταν συνδεδεμένη με την δυνατότητα αύξηση του χρέους.
Ας υποθέσουμε, για χάρη της κουβέντας, ότι η συνολική κυκλοφορία του χρήματος στην οικονομία Α (υποθετική για το παράδειγμα μας) είναι 100 ευρώ. Ας πούμε τώρα ότι κάποιος εκδίδει μια μεταχρονολογημένη επιταγή 50 ευρώ και ο αποδέκτης αυτής της επιταγής πάει στην τράπεζα να την προεισπράξει. Η τράπεζα του δίνει λοιπόν 40 ευρώ και το χρήμα αυτό το κάνει κατάθεση στην τράπεζα. Τώρα το συνολικό χρήμα στην κυκλοφορία είναι 140 ευρώ.
Επίσης μια μεγάλη εταιρεία έχει μια αποθήκη με χαλκό και θέλει ένα δάνειο για κεφάλαιο κίνησης. Πάει στην τράπεζα και παίρνει ένα δάνειο για 100 ευρώ, βάζοντας υποθήκη 200 ευρώ σε χαλκό. Που τα βρήκε η τράπεζα τα 100 ευρώ, από την στιγμή που δεν υπάρχουν τόσα χρήματα στην κυκλοφορία; Πήγε στην κεντρική τράπεζα (εφόσον ο ισολογισμός της τράπεζας το επιτρέπει) παρουσίασε ένα δάνειο που είχε sound collateral και η κεντρική τράπεζα τα έδωσε (κυριολεκτικά τα τυπώσει ηλεκτρονικά). Η εταιρεία λοιπόν παίρνει αυτά τα λεφτά και τα κάνει κατάθεση στον τραπεζικό της λογαριασμό για να τα χρησιμοποιήσει για κεφάλαιο κίνησης.
Τώρα ας κάνουμε δυο ορισμούς. Ας ονομάσουμε το καθαρό χρήμα στην οικονομία -τα αρχικά 100 ευρώ- Μ1 και ας ονομάσουμε Μ2 το συνολικό χρήμα (Μ1), πλέον αυτό δημιουργήθηκε από την προείσπραξη της μεταχρονολογημένης επιταγής (40 ευρώ) και το κεφάλαιο κίνησης που πήρε η εταιρεία με τον χαλκό (100 ευρώ). Το Μ2 δηλαδή είναι 240 ευρώ.
(Να πω ότι τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, αλλά για χάρη της κουβέντας κάνω απλοποίηση μέχρι εκεί που δεν παίρνει άλλο).
Τώρα ας δούμε το πιο κάτω διάγραμμα.
Στο πιο πάνω διάγραμμα βλέπουμε την εξέλιξη του Μ1 και Μ2 από το 1981. Βλέπουμε δηλαδή ότι το Μ2 (συνολική κυκλοφορία που έχει δημιουργηθεί από πιστώσεις) να αυξάνεται αναλογικά περισσότερο από το Μ1. Αυτό σημαίνει ότι οι πιστώσεις στο σύστημα αυξήθηκαν με ταχύτερους ρυθμούς από το συνολικό χρήμα στην κυκλοφορία. Επίσης σημαίνει αυξημένο χρηματοδοτικό κόστος.Τώρα ας κάνουμε δυο ορισμούς. Ας ονομάσουμε το καθαρό χρήμα στην οικονομία -τα αρχικά 100 ευρώ- Μ1 και ας ονομάσουμε Μ2 το συνολικό χρήμα (Μ1), πλέον αυτό δημιουργήθηκε από την προείσπραξη της μεταχρονολογημένης επιταγής (40 ευρώ) και το κεφάλαιο κίνησης που πήρε η εταιρεία με τον χαλκό (100 ευρώ). Το Μ2 δηλαδή είναι 240 ευρώ.
(Να πω ότι τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, αλλά για χάρη της κουβέντας κάνω απλοποίηση μέχρι εκεί που δεν παίρνει άλλο).
Τώρα ας δούμε το πιο κάτω διάγραμμα.
Μέχρι όμως που μπορεί να φτάσουν οι πιστώσεις στο σύστημα, μέχρι την στιγμή που θα είναι αδύνατη η εξυπηρέτηση τους;
Ας δούμε και το επόμενο διάγραμμα:
Στο πάνω διάγραμμα έχουμε δυο γραμμές. Η κόκκινη γραμμή είναι ο δείκτης S&P500 και η μπλε είναι ο λόγος Μ2/Μ1. Ο λόγος αυτός μας δείχνει πόσες φορές το Μ1 έχουμε σε σχέση με το Μ2. Αυτό είναι μια ένδειξη μόχλευσης χωρίς να είναι αναγκαστικά η μόνη, αλλά το παίρνω για το παράδειγμα μας.
Τώρα, όπως δείχνει πιο πάνω, ο λόγος αυτός ήταν σταθερός γύρω από το 4 στη δεκαετία του ΄80. Στη συνέχεια, από το 1995 και μετά (όταν ο Greenspan έκανε την περίφημη αναφορά στο Irrational exuberance), βλέπουμε ότι εκτοξεύτηκε το Μ2 και ο S&P. Η αναλογία έφτασε το 5,5 στα υψηλά του.
Το 2009 όμως βλέπουμε ότι η αναλογία άρχισε να μειώνεται. Μάλιστα σήμερα η αναλογία έχει γυρίσει πίσω 10 χρόνια. Αυτό βασικά σημαίνει δυο πράγματα.Πρώτον ότι οι καταναλωτές μειώνουν τον δανεισμό τους και δεύτερον διαγραφές. Με λίγα λόγια, μείωση της μόχλευσης.
Το ελληνικό δημόσιο επίσης έχει φτάσει το όριο του. Όταν έχεις ένα χρέος 150% του ΑΕΠ είναι σχεδόν αδύνατον να εξυπηρετηθεί, διότι το παραγόμενο φορολογικό έσοδο της οικονομίας δεν είναι αρκετό για να μπορεί να εξυπηρετήσει τους τόκους. Ναι μεν μπορείς να το κάνεις για μερικά χρόνια (και εφόσον η αγορά σε δανείζει για να πληρώνεις τους τόκους), αλλά σε κάποια φάση (σήμερα) φτάνεις σε τέλμα.
Το ίδιο θα γίνει και σε πολλές άλλες χώρες. Η Ιταλία θα είναι η επόμενη καθώς και το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και σε μερικά χρόνια ακόμα και η Γερμανία θα βρεθούν σε τέλμα.
Για να μην φτάσεις σε τέλμα, υπάρχουν τρεις επιλογές. Οι επιλογές έχουν στόχο τη μείωση της μόχλευσης με τελικό στόχο τη μείωση του χρηματοδοτικού κόστους.
Ή κάνεις αυτό που κάνουν οι Αμερικανικοί -έχουν κάνει 2 τρισ. δολάρια σε διαγραφές και η κεντρική τράπεζα έχει τυπώσει άλλα τόσα (που είναι πλέον στον λογαριασμό όψεως της Fed).
Ή μεγαλώνεις το M1 αρκετά για να υπάρχει αρκετό χρήμα να μπορείς να εξυπηρετήσεις τις πιστώσεις στο σύστημα (Μ2).
Ή πρέπει να διαγράψεις ένα μεγάλο μέρος των πιστώσεων (Μ2), ώστε το κυκλοφορούν χρήμα στην οικονομία (Μ1), να μπορεί να τις εξυπηρετήσει.
Δεν υπάρχουν άλλες επιλογές, ειδικά εν απουσία αναπτυξιακών προοπτικών και πληθυσμιακής αύξησης.
Λόγω του ότι είναι πολύ πιο εύκολο να γίνουν διαγραφές χρεών παρά να αυξηθεί το Μ1, η εύκολη λύση είναι να γίνουν διαγραφές.
Οι διαγραφές χρεών είναι μέρος του κύκλου και ανακυκλώνουν την υπάρχουσα πιστωτική ρευστότητα προς τα κάτω στρώματα της κοινωνίας. Οι διαγραφές προσφέρουν ανακούφιση στους φορολογούμενους καθώς ανακυκλώνουν μεγάλο μέρος του παραγόμενου πλούτου που συσσωρεύτηκε από ορισμένες κοινωνικές ομάδες (hedge funds για παράδειγμα στην σημερινή εποχή).
Οι διαγραφές χρεών είναι απαραίτητες για να βρούμε ισορροπία και για να μπουν οι βάσεις για έναν νέο αναπτυξιακό κύκλο. Χωρίς την ανακύκλωση αυτήν, η οικονομία θα είναι αγκυροβολημένη στην ύφεση με καμία προοπτική ανάπτυξης και δυνατότητα ευημερίας. Και όποιος δεν μπορεί αυτό να το καταλάβει, δεν έχω τίποτα να προσθέσω.
Η κατάληξη είναι ότι οι συνολικές πιστώσεις στο σύστημα είναι περισσότερες από ό,τι μπορούν να εξυπηρετηθούν. Και επειδή δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν, θα πρέπει να διαγραφούν. Η Ελλάδα είναι μόνο η αρχή, θα υπάρξουν πολύ περισσότερες διαγραφές από τους πάντες στην Ευρώπη κοιτάζοντας μπροστά.
Όχι δεν είναι αυτό ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα της Αλέκας Παπαρήγα, είναι η φιλελεύθερη άποψη και η άποψη της αγοράς. Και όποιος νομίζει ότι το κόστος του κουρέματος θα είναι περισσότερο από το κούρεμα το ίδιο, με το συμπάθιο αλλά δεν ξέρει μαθηματικά. And you can take that one to the bank also.
george.kesarios@capital.gr
Τώρα, όπως δείχνει πιο πάνω, ο λόγος αυτός ήταν σταθερός γύρω από το 4 στη δεκαετία του ΄80. Στη συνέχεια, από το 1995 και μετά (όταν ο Greenspan έκανε την περίφημη αναφορά στο Irrational exuberance), βλέπουμε ότι εκτοξεύτηκε το Μ2 και ο S&P. Η αναλογία έφτασε το 5,5 στα υψηλά του.
Το 2009 όμως βλέπουμε ότι η αναλογία άρχισε να μειώνεται. Μάλιστα σήμερα η αναλογία έχει γυρίσει πίσω 10 χρόνια. Αυτό βασικά σημαίνει δυο πράγματα.Πρώτον ότι οι καταναλωτές μειώνουν τον δανεισμό τους και δεύτερον διαγραφές. Με λίγα λόγια, μείωση της μόχλευσης.
Το ελληνικό δημόσιο επίσης έχει φτάσει το όριο του. Όταν έχεις ένα χρέος 150% του ΑΕΠ είναι σχεδόν αδύνατον να εξυπηρετηθεί, διότι το παραγόμενο φορολογικό έσοδο της οικονομίας δεν είναι αρκετό για να μπορεί να εξυπηρετήσει τους τόκους. Ναι μεν μπορείς να το κάνεις για μερικά χρόνια (και εφόσον η αγορά σε δανείζει για να πληρώνεις τους τόκους), αλλά σε κάποια φάση (σήμερα) φτάνεις σε τέλμα.
Το ίδιο θα γίνει και σε πολλές άλλες χώρες. Η Ιταλία θα είναι η επόμενη καθώς και το Βέλγιο, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και σε μερικά χρόνια ακόμα και η Γερμανία θα βρεθούν σε τέλμα.
Για να μην φτάσεις σε τέλμα, υπάρχουν τρεις επιλογές. Οι επιλογές έχουν στόχο τη μείωση της μόχλευσης με τελικό στόχο τη μείωση του χρηματοδοτικού κόστους.
Ή κάνεις αυτό που κάνουν οι Αμερικανικοί -έχουν κάνει 2 τρισ. δολάρια σε διαγραφές και η κεντρική τράπεζα έχει τυπώσει άλλα τόσα (που είναι πλέον στον λογαριασμό όψεως της Fed).
Ή μεγαλώνεις το M1 αρκετά για να υπάρχει αρκετό χρήμα να μπορείς να εξυπηρετήσεις τις πιστώσεις στο σύστημα (Μ2).
Ή πρέπει να διαγράψεις ένα μεγάλο μέρος των πιστώσεων (Μ2), ώστε το κυκλοφορούν χρήμα στην οικονομία (Μ1), να μπορεί να τις εξυπηρετήσει.
Δεν υπάρχουν άλλες επιλογές, ειδικά εν απουσία αναπτυξιακών προοπτικών και πληθυσμιακής αύξησης.
Λόγω του ότι είναι πολύ πιο εύκολο να γίνουν διαγραφές χρεών παρά να αυξηθεί το Μ1, η εύκολη λύση είναι να γίνουν διαγραφές.
Οι διαγραφές χρεών είναι μέρος του κύκλου και ανακυκλώνουν την υπάρχουσα πιστωτική ρευστότητα προς τα κάτω στρώματα της κοινωνίας. Οι διαγραφές προσφέρουν ανακούφιση στους φορολογούμενους καθώς ανακυκλώνουν μεγάλο μέρος του παραγόμενου πλούτου που συσσωρεύτηκε από ορισμένες κοινωνικές ομάδες (hedge funds για παράδειγμα στην σημερινή εποχή).
Οι διαγραφές χρεών είναι απαραίτητες για να βρούμε ισορροπία και για να μπουν οι βάσεις για έναν νέο αναπτυξιακό κύκλο. Χωρίς την ανακύκλωση αυτήν, η οικονομία θα είναι αγκυροβολημένη στην ύφεση με καμία προοπτική ανάπτυξης και δυνατότητα ευημερίας. Και όποιος δεν μπορεί αυτό να το καταλάβει, δεν έχω τίποτα να προσθέσω.
Η κατάληξη είναι ότι οι συνολικές πιστώσεις στο σύστημα είναι περισσότερες από ό,τι μπορούν να εξυπηρετηθούν. Και επειδή δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν, θα πρέπει να διαγραφούν. Η Ελλάδα είναι μόνο η αρχή, θα υπάρξουν πολύ περισσότερες διαγραφές από τους πάντες στην Ευρώπη κοιτάζοντας μπροστά.
Όχι δεν είναι αυτό ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα της Αλέκας Παπαρήγα, είναι η φιλελεύθερη άποψη και η άποψη της αγοράς. Και όποιος νομίζει ότι το κόστος του κουρέματος θα είναι περισσότερο από το κούρεμα το ίδιο, με το συμπάθιο αλλά δεν ξέρει μαθηματικά. And you can take that one to the bank also.
george.kesarios@capital.gr
Πηγή:www.capital.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου